Binnen de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) werkt een team van zo’n zestig medewerkers aan de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Hun werkgebied hierbinnen is breed: van de woningbouw en de utiliteitsbouw tot aan de circulaire bouweconomie en energielabels. Het monitoringscluster draagt binnen dat team met zeven personen bij aan de kwantitatieve zijde van die verduurzaming. Zij verzamelen data om inzichtelijk te maken over wat er in de markt gebeurt. Daar waar relevante data (over) te vinden of te ontwikkelen is, is het monitoringscluster actief. De data van het Nationaal Energie Dashboard werd door RVO recent gebruikt voor de Monitor Verduurzaming Gebouwde Omgeving 2024.
 

Het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening is een belangrijke opdrachtgever voor dit RVO-team. Samen werken zij aan opdrachten als het beheren en verder ontwikkelen van het energielabel, helpen van gebouweigenaren in de utiliteitsbouw met verduurzaming of het monitoren van de kosten voor verduurzamingsmaatregelen. Binnen de opdrachten die zij vanuit het Ministerie krijgen, hebben medewerkers ook ruimte voor eigen inbreng. Doordat zij veel met onderzoek bezig zijn, is de vroegsignaleringsfunctie een belangrijk onderdeel van hun werk. Met de vele onderwerpen die ieder jaar op de agenda staan, is het voor het monitoringcluster daarnaast belangrijk om periodiek een beeld te geven over de stand van zaken. Dit gebeurt jaarlijks in de Monitor Verduurzaming Gebouwde Omgeving.

Monitor Verduurzaming Gebouwde Omgeving

Het jaarlijkse rapport Monitor Verduurzaming Gebouwde Omgeving brengt zo goed mogelijk, kwantitatief, de stand van zaken van de verduurzaming in beeld. In dit naslagwerk wordt, op beleidsvrije wijze inzicht gegeven in de stand van zaken, bijvoorbeeld aan de hand van grafieken. Voor het hoofdstuk over hernieuwbare energie werd data over de opwek van zonne-energie van het Nationaal Energie Dashboard gebruikt. Door de zonne-opwek van 1 januari met die van 1 juli te vergelijken wordt het verschil in opwek door het jaar heen snel duidelijk. Zo is er in de winter weinig opwek, terwijl er door onder meer elektrische verwarming, een grotere vraag is dan in de zomer. Naast zonne-energie komen onder andere ook cijfers over warmtepompen, warmtenetten en lokale flexibiliteit in het rapport aan bod. Dit gebeurt op neutrale wijze; er is geen goed of fout en er worden geen uitspraken gedaan over wat mensen zouden moeten doen in het kader van verduurzaming. De monitor geeft daarmee op een vast moment, naast de doorlopende onderzoeken van het team, een goed beeld. Het is daardoor een belangrijk referentiedocument voor het Ministerie.

 

Fudura meet het elektriciteits- en gasverbruik van zo’n 70.000 aansluitingen. Het bedrijf biedt duurzame totaaloplossingen voor elektriciteitsvoorziening. Naast meters en transformatoren, beheert en onderhoudt zij ook laadpalen, zonnepanelen en batterijopslagsystemen. Tot de klantenkring van Fudura behoren bedrijven met grootzakelijk energieverbruik. Dit varieert van industriële bedrijven, tot bedrijven in de logistiek, retail en het MKB. “Onze klanten willen hun energiehuishouding toekomstbestendig maken”, vertelt datascientist Mark Busschers. “En daar helpen wij ze graag bij, want er zit een heel proces achter. Data speelt hierbij een cruciale rol.” 
 

De meetactiviteiten van Fudura gaan verder dan alleen het plaatsen van meters. De data die wordt opgehaald, wordt geleverd aan EDSN (Energie Data Services Nederland, het centrale datahuis van de netbeheerders, red.). EDSN verspreidt de data vervolgens naar partijen als netbeheerders en energieleveranciers die hun klanten aan de hand daarvan factureren. Daarnaast wordt de data ook inzichtelijk gemaakt in het klantportaal MijnFudura. De klant kan zo zijn eigen verbruik analyseren.  Naast meetverantwoordelijkheid realiseert en beheert Fudura energie-infrastructuren: PV-installaties, laadpalen, transformatoren, energieopslagsystemen en schakelinstallaties. Nieuwe assets worden om verschillende redenen geplaatst. “Al is de voornaamste reden hiervoor toch wel netcongestie”, aldus Mark. “Als klanten niet meer kunnen groeien op hun aansluiting, dan is het belangrijk dat zij inzicht krijgen in hun verbruik. En dan vooral in de pieken daarvan. Als de pieken gedempt kunnen worden dan kan een klant vaak toch binnen het al gecontracteerde vermogen de groeiambities waarmaken. Dit kan bijvoorbeeld door constant de volledige capaciteit van de aansluiting in te zetten om een batterij te laden. Als de capaciteit dan nog niet genoeg is kunnen we dat aanvullen met een aggregaat, WKK (warmtekrachtkoppeling, red.) of zonnepanelen”, licht hij toe.

Als klanten niet meer kunnen groeien op hun aansluiting, dan is het belangrijk dat zij inzicht krijgen in hun verbruik. En dan vooral in de pieken daarvan.

Mark Busschers

Totaaloplossing

Fudura levert complete proposities aan klanten. Hierbij rekent het bedrijf de impact op de aansluiting van een nieuwe asset door. Ook wordt het ontwerp, de plaatsing en de projectbegeleiding verzorgd. Een goede nazorg is hierbij belangrijk voor Fudura. De data van het Nationaal Energie Dashboard helpt hen bij dit hele proces. “Voor onze klanten maken we niet alleen inzichtelijk hoeveel kilowattuur, maar ook hoeveel CO2-uitstoot kan worden bespaard met de plaatsing van bijvoorbeeld een batterij. Na de plaatsing monitoren we of deze besparing ook wordt gehaald en helpen we hen met het daadwerkelijk sturen van de asset op besparing. Dit alles doen we om onze klanten zo goed mogelijk door de energietransitie te gidsen”, aldus Mark.

Projecten met Vitens en het waterschap

Fudura gebruikt de data van ned.nl ook voor een project met Vitens. Vitens heeft als missie om elke druppel drinkwater duurzaam te produceren. Voor Vitens plaatste Fudura een batterij waarbij het oplaadmoment geoptimaliseerd wordt richting groene momenten. Door vervolgens de elektriciteit die is opgeslagen in de batterij te gebruiken op grijze momenten, levert het bedrijf een belangrijke bijdrage aan de vermindering van de CO2-uitstoot. De eerste resultaten zijn veelbelovend: de CO2-uitstoot is met 10% verminderd. “In een andere pilot, bij waterschap Vallei en Veluwe, worden naast een batterij ook zonnepanelen en een WKK aangestuurd. De zuivering onttrekt slib aan het rioolwater, dat wordt omgezet in biogas. Dit gas wordt tijdelijk opgeslagen om met behulp van een WKK te worden omgezet in elektriciteit. Door de WKK goed af te stemmen op de batterij en op de te verwachten zonopwek, proberen we zo duurzaam en goedkoop mogelijk elektriciteit te verbruiken. Het systeem is volledig circulair”, vertelt Mark. 

 

Betrouwbare data

Mark beschouwt de data van het ned als betrouwbaar. “Doordat veel van onze klanten zonne- en windenergie opwekken, hebben we een goed beeld van de duurzame elektriciteitsopwek in Nederland. We leggen jullie data naast onze eigen data. Soms zit er een afwijking in, maar over het algemeen komt het goed overeen, geeft Mark aan. “Ik vond het mooi om te zien dat mijn berekende signaal heel dicht in de buurt kwam van wat er bij jullie op de website stond.” Ook ervaart hij dat de tijdigheid van de data goed is. “Het is voor ons van belang om snel te kunnen inspelen op een veranderend weerbeeld en om goed te kunnen sturen op de laatst beschikbare informatie. Dat lukt prima met de data van het Nationaal Energie Dashboard.” 

De ambitie van de gemeente Ameland is groot. De gemeenteraad wil namelijk 15 jaar eerder dan de rest van Nederland klaar zijn met de CO2-reductie van 95% ten opzichte van 1990. “We moeten dan wel weten waar we staan, al is dat voor 1990 nog best lastig.” Aan het woord is Erwin de Boer, adviseur energietransitie voor de gemeente Ameland. “Tot 2017 kunnen we de cijfers behoorlijk goed herleiden”, geeft hij aan. “We weten namelijk precies wat er binnenkomt via de wadkabel én wat eruit gaat. Dat is het voordeel van een eiland.” Door gebruik te maken van de API van het Nationaal Energie Dashboard weet Ameland zo, met behulp van een energie-expert, waar winst te behalen is in de verduurzaming.

Door gerichte analyses te doen op het piekverbruik van het eiland in combinatie met de data van ned.nl weet Ameland op welke momenten “de pijnpunten” zitten en kennen ze het effect van mogelijke scenario’s, zoals bijvoorbeeld het overal plaatsen van een warmtepomp. Door de data heeft de gemeente Ameland nu maandelijks of uurlijks inzicht in de impact van de maatregelen die genomen worden. Bij teruglevering heeft het eiland namelijk een negatieve CO2-balans. Juist bij het piekverbruik is er sprake van CO2-uitstoot van gas en de elektriciteitsmix. “Als we de pieken in het verbruik weg kunnen werken zijn we al een heel eind op weg”, aldus Erwin.

Het praktische van een eiland is dat je precies weet wat erop gaat aan energie en wat je terugstuurt. We hebben één meter en dat is het.

Erwin de Boer

Forse reductie bij de industrie

De industrie op Ameland beperkt zich tot het NAM-platform aan de oostzijde van het eiland. Sinds ongeveer 1 jaar is het platform geelektricificeerd. En dat is zichtbaar in het stroomverbruik. “Met 7 megawatt is deze industrie een behoorlijke slurper op het totaalverbruik van het eiland. Toch is de CO2-winst enorm. In het verleden ging er zo’n 100.000 m3 ruw gas per dag doorheen. De energievraag is sterk gereduceerd, doordat ze nu efficiëntere motoren gebruiken”, licht De Boer toe. Het NAM-platform produceert 1 miljoen kuub aardgas per dag. Om te kunnen draaien gebruikten ze voorheen 10% van hun eigen productie. Door de elektrificatie is de energievraag gehalveerd. Een mooie winst in de verduurzaming. 

Festivals, gasten en de badkuip

Ameland kent ongeveer 3.700 inwoners, verspreid over 4 dorpen. Deze populatie verzesvoudigt ruimschoots in de zomer als alle 24.000 bedden gevuld zijn. “De badkuip in het verbruik, die normaal is in de zomer,  is daardoor bij ons minder diep. Het verbruik is dan door de vele gasten juist hoger. Al geldt ditzelfde voor de opwek, want dan schijnt de zon. Doordat we veel opgewekte stroom op het eiland kunnen houden belasten we het net minder”, vertelt Erwin. Met gedragsverandering bij de inwoners probeert Ameland ervoor te zorgen dat opgewekte stroom zoveel mogelijk direct geconsumeerd wordt. Een leuk voorbeeld bij die gedragsverandering is de gratis warmtescan die 2 jaar geleden van alle woningen is gemaakt. Dit kon dankzij de hulp van vrijwilligers. Per adres kregen bewoners een rapport met warmtebeeldfoto’s. Warmtelekken werden zo opgespoord en een boekje met tips en tricks over isoleren zorgde voor meer bewustwording. De besparing op de energierekening bleek hiermee een instrument om de piek in de gasvraag, en daarmee de CO2-uitstoot, aan te pakken. 

Een tweede zonnepark

Binnenkort start de bouw van een tweede zonnepark. Het park is kleinschalig, want het is de bedoeling de opgewekte stroom op het eiland te houden. De Boer: “Als we klaar zijn met het park gaan we kijken hoe we er zo goed mogelijk een batterij aan kunnen koppelen. Dit is ook om te zorgen dat het park geen verhogende werking op de netcongestie heeft. We hebben daar nu al behoorlijk last van, omdat we aan het einde van de kabel zitten. Als wij op een andere manier die congestie terug kunnen brengen, door slimmer om te gaan met de energie die op dat moment voorhanden is, dan gaan we dat zeker doen.”  De gemeente Ameland kijkt ook naar de opslag bij het nieuwe zonnepark. “We kijken dan vooral naar opslag. We bouwen een energierotonde met gelijkstroom voor aangeslotenen. Zo kunnen we overdag die grote accu’s laden en gaan we voorzien in een laadplein. Verder kijken we naar mobiele accu’s. Deze laden we overdag en verplaatsen we in de avond naar een plaats waar stroom nodig is, zoals een festival. Zo’n oplossing werkt congestieverlagend en zorgt dat er geen dieselgeneratoren meer hoeven te draaien op zo’n evenement. Van die generatoren willen we af.”   

Beschermd dorpsgezicht

Het is niet voor iedereen op Ameland mogelijk om zonnepanelen te plaatsen. Erwin verklaart dit nader: “Voor 3 van de 4 dorpen is een deel van het dorpsgezicht beschermd. We hebben daardoor te maken met diverse regels. Voor monumenten komen hier nog strengere regels bovenop. Bewoners van zo’n monument hebben bijna geen mogelijkheid om panelen te plaatsen.” Het zonnepark wordt daarom ontwikkeld met de Amelander Energiecoöperatie. Een deel van de opgewekte energie wordt daarmee beschikbaar gemaakt voor degenen die geen panelen kunnen plaatsen. Alle energie wordt onderling “verrekend”, waardoor iedereen een gelijke bijdrage kan doen aan de verduurzaming. “Het praktische van een eiland is dat je precies weet wat erop gaat aan energie en wat je terugstuurt. We hebben één meter en dat is het. Dat maakt onze energiestromen praktisch heel goed meetbaar. En daardoor ook enigszins maakbaar”, besluit Erwin.
 

In zijn zoektocht naar gegevens over de zonkracht kwam Eric Meijer, een energiebewuste consument uit Groningen, bij het Nationaal Energie Dashboard uit. Via de API haalt hij gegevens over de zonne-opwek naar zijn open source software. Met deze software bouwde hij vervolgens een eigen dashboard. Als eigenaar van een softwarebedrijf voor industriële installaties heeft hij de kennis hiervoor in huis. Het diverse pallet aan informatie op zijn dashboard laat zien hoe het energieverbruik van het huishouden van hem en zijn vrouw eruitziet. “Ik wilde weten wanneer mijn zonnepanelen het meest effectief zijn in de de nabije toekomst.”

“Ik bekijk een dag vooruit in welk uur ik bijvoorbeeld mijn thuisbatterij het beste kan laden. De energieprijzen haal ik uit een andere bron. Deze prijsdata combineer ik vervolgens met de data van ned.nl”, vertelt Eric. De thuisbatterij gebruikt hij voor de stroomvoorziening van zijn huis en zijn kantoor, dat aan huis is. “Elke dag om 3 uur lees ik via de api de data voor de volgende dag in. Dan weet ik wanneer het tarief het hoogste is. Daar kan ik vervolgens op gaan sturen. Dit wordt pas echt interessant in de wintermaanden”, vertelt Eric. “Ik zit nu in de tweede maand van mijn dynamische contract. Door de inzichten die ik heb kan ik zorgen dat mijn warmtepomp op het juist moment op meer vermogen gaat draaien of juist stroom uit de thuisbatterij gaat trekken”, verheldert hij. Ook weet hij nu goed wanneer hij met zijn eigen productie zijn auto’s of thuisbatterij kan laden.

Ik wil graag zuinig zijn met energie, zoveel mogelijk mijn eigen opwek verbruiken en op die manier mijn steentje bijdragen aan een duurzamere toekomst.

Eric Meijer

Combineren van data 

Eric wil zijn eigen data op termijn meer gaan combineren met de data van het Nationaal Energie Dashboard. Dit is om de betrouwbaarheid verder te vergroten. Als voorbeeld haalt hij aan dat een deel van zijn panelen op een lager dak ligt. Hierdoor is de gemiddelde opbrengst in het najaar lager.  “Op dit moment volg ik de data alleen realtime. En zie ik dat mijn en jullie data goed bij elkaar aansluiten”. Of het financieel uit kan weet Eric niet, maar dat is ook niet de belangrijkste reden voor hem. “Ik wil mijn bijdrage leveren aan de energietranisitie en bijkomend voordeel is dat mijn maandlasten naar beneden zijn gegaan. Ik ben bewust duurzamer bezig”, vertelt hij.  Het dashboard bouwde hij om zijn energieverbruik voor zichzelf inzichtelijk te maken. Het is voor hem interessant om te zien aan welke knoppen hij kan draaien rondom zijn energie. “Ik meet bijvoorbeeld onze koelkast en wasmachine door. Dit doe ik om zoveel mogelijk te weten wat ik nog kan doen. Zo heb ik pas nog een andere oplader voor mijn auto’s gekocht om het laden beter te kunnen besturen. Dit besturen doe ik via mijn zonnepanelen of thuisbatterij. Een ander voorbeeld is dat ik begin met het vullen van het buffervat als ik zie dat de zonne-energie begint aan te trekken,”

Bewust met energie

Dat energie en energiemanagement de interesse hebben van Eric, mag duidelijk zijn. “Vroeger werkt ik al met warmtekrachtkoppelingen. Nu ik erover nadenk ben ik eigenlijk altijd al met energie bezig geweest. Dat verklaart het misschien wel.” In hun vrijstaande woning zijn inmiddels de nodige maatregelen getroffen. Zo bezitten Eric en zijn vrouw één volledige elektrische auto en één hybride voertuig. Naast de wandverwarming heeft de woning zonnepanelen, een zonneboiler en een warmtepomp. Hij voegt tenslotte toe: “Sinds de kinderen de deur uit zijn is ons energieverbruik verder gedaald. Het is een spel voor mij. Ik wil graag zuinig zijn met energie, zoveel mogelijk mijn eigen opwek verbruiken en op die manier mijn steentje bijdragen aan een duurzamere toekomst.”